Doğal taşların kullanımı ve uygulaması dikkat ve özen istemektedir. Yaygın olarak yapılan hatalardan biri, ürünün taş olmasına güvenerek dikkatsizce yapılan uygulama ve kullanımdır. Uygulanan taşın doğal bir malzeme olduğu unutulmamalıdır. Doğal yapı malzemelerin dikkatli bir şekilde uygulanması gerektiği dikkate alınmalıdır.
Doğal taşların kullanımı ve uygulamaları ile ilgili farklı kuralları vardır. Her doğal taşta bu farklılık gösterebilir. Kullanım ve uygulama kuralları, kullanılan taşın türüne ve yapısını göre değişir.
Bazaltın ve andezitin kullanımında dikkat edilmesi gereken başlıca konuları aşağıda belirtmeye çalıştık. Aşağıdaki kalemler dışında farklı sorunlar oluşabilir. Bu nedenle doğal malzemelerin su emme, ısı farklarına dayanım, sertlik, kimyasal yapısı ve kimyasallara karşı dayanımları gibi hususlar dikkate alınmalıdır. Bunlara göre mantıklı ve bilimsel bir yaklaşım izlenmelidir. Yoksa farklı sorunlar ile karşılaşılabilir.
Bazalt ve andezit için kullanım önerileri:
1 - YALITIM
A .Doğal taşlarda en çok dikkat edilmesi gereken konulardan biri su yalıtımıdır. Uygulama yapılan taşların arka veya yan yüzeylerinden su almaması çok önemlidir.
i. Yapıştırıcıya ulaşan su yapıştırıcıyı aşındırarak tutucu özelliğini ortandan kaldıracaktır. Bu durumda taş yapıştırıcıyı bırakır.
ii. Yapıştırıcıya ulaşan su, yapıştırıcı içinde bulunan maddeleri taşın yüzeyine taşır. Su emme oranı yüksek olan taşlarda taşın yüzeyinde beyaz renkte, kusma denilen lekeler oluşturur. Kullanmakta olduğumuz Erkilet Bölgesi Bazaltında su emme oranı az olduğundan taşın yüzeyinden lekeler çıkamaz. Bu nedenle derzlerden dışarı vurup yüzeye yayılacaktır.
B. Doğal taşlar yalıtım konusunda yardımcı olabilirler ama yalıtım malzemesi değillerdir. Bu nedenle kullanılacak alanlarda gereksinime göre ısı veya su yalıtımı yapıldıktan sonra doğal taşlar kullanılmalıdır.
2 - ZEMİN HAZIRLIĞI
A. Doğal taşların altlarındaki yapının sağlam olması gereklidir. Bazalt ve granit gibi sert taşlarda da bu çok önemlidir.
i. Plaka halinde döşeme taşı olarak kullanılacak taşlarda, metal örgü ile sağlamlaştırılmış beton üzerine uygulama önerilir. Alttaki yapının sağlam olmaması durumunda zeminde çökmeler oluşur. Bu durumda taşlarda kırılma ve oynama olacaktır.
ii. 8 veya 10 cm kalınlıkta küp taşlarda, sağlam bir şekilde sıkıştırılmış toprak üzerine direk uygulama yapılabilir. Bu durumda toprağın yeterli seviyede sıkıştırılmış olması çok önemlidir. Aksi halde yine çökme olabilir. Bu tip sıkıştırılmış toprak üzerine uygulanan küp taşlarda, uygulamadan sonra taşların derzleri doldurularak tekrar sıkıştırılması önemlidir.
3 - YAPIŞTIRICI
Bazalt ve andezitte değişik yapıştırıcılar uygulanabilir. Uygulamadan önce taşın arka yüzeyinde üretimden kalan tozların ıslatılarak veya tel fırça ile temizlenmesi gereklidir. Yoksa yapıştırıcı, taşın arkasındaki toz nedeni ile taşa yeterince ulaşamayacaktır.
A. Yapıştırma için zeminde nemli çimento karışımı üzerine beton şerbeti uygulanabilir. Taş ile beton arasında kullanılacak çimento harcı için ideal kalınlık 5 cm dir. Eğer alttaki betonda kot farkları çok fazla olursa, çimento harcının kalınlığında değişiklikler olacaktır. 10 cm veya üzeri kalınlıkta çimento harcı uygulanılan bölgelerde mukavemet kaybı olacaktır. Bu durumda uzun vadede taşta kırılma veya oynama olabilir.
B. Seramik yapıştırıcıları ile yapılan zemin uygulamalarında zemin betonunun düz olması çok önemlidir. Bunun nedeni bu tip yapıştırıcıların minimum 5 mm en fazla 2 veya 3 cm kalınlıkta uygulanabilmesidir.
C. Mekanik cephe uygulamalarda bazen silikon kullanılır. Bu durumda piyasada sosis silikon olarak bilinen poliüretan esaslı yüksek yapışma gücüne sahip silikonlar önerilir.
D. Bazaltın cepheye uygulaması yapıştırma olarak yapılacaksa en fazla 2 m yükseğe kadar olan alanlara yapıştırma öneriyoruz. Daha yüksek uygulamalarda, güvenlik nedeni ile daha dayanıklı olan mekanik montaj işlemi önerilir.
E. Cephede yapılan taş uygulamalarında seramik yapıştırıcısı kullanılacaksa yüksek yapışma seviyesi olan örnek olarak en az C2 (C: Çimento esaslı. 2: İlave özellikler ile geliştirilmiş.) sınıfı bir yapıştırıcı kullanılmalıdır. Özellikle bazalttaki düşük su emme oranı nedeni ile cephede güçlü bir yapıştırıcı kullanılması önemlidir.
F. Özellikle yer döşemelerinde yapıştırıcı donmadan döşeme üzerine çıkılmaz.
4 - MEKANİK KAPLAMA
A. Mekanik kaplamaların çok farklı yöntemleri vardır. En çok kullanılan yöntem kat betonlarına dübeller ile tutturulan raylar üzerine taşların dubellenmesidir. Taşın yanlarına açılan pim deliği ve pim yardımı ile dübeller taşlara tutturulur. 2 metreden yüksek uygulamalarda güvenlik nedeni ile bu tip uygulamalar yapılması, standart yapıştırmaya göre daha uygundur.
i. Bu tip uygulamalarda pim deliğinin taşın yanından delik açılarak hazırlanması önemlidir. En çok yapılan hata daha pratik ve hızlı olduğu için taşın arkasından yanına doğru spiral kesici ile yarılarak, pimin bu yarığa yerleştirilmesi. Bunu yapan ustalar arkadaki yarıkta açıkta kalan kısmın akemi gibi bir yapıştırıcı ile doldururlar. Bu da pimin taşı değil yapıştırıcıyı tutmasına neden olur. Mekanik kaplamanın mukavemeti önemli ölçüde azalır. Uzun vadede taşlarda düşme olma ihtimali yüksektir.
ii. Mekanik kaplamada her taşa en az iki ray ve 4 pim denk gelmelidir. Pimler taşın alt ve üst kenarlarından girmelidir. Bu sayede taşlar hem birbirlerinden hem de pimlerden destek alacaklardır.
iii. Maliyeti düşürmek için rayları taşların sağ ve sol kenarlarından geçirerek, pimleri sağ ve sol kenarlardan taşa bağlayan ustalar vardır. Bunu maliyetten kaçmak için yaparlar. Ray ve mekanik malzeme sayısını yarı yarıya azaltır ama taşlar birbirlerinden destek almaz ve bütün yük pimlerine gelir. Bu uygulamada ciddi mukavemet kaybı olur, kesinlikle önerilmez.
iv. Mekanik kaplamada pim kalınlığı 6 mm civarındadır. Bu nedenle ideal olan 3 cm kalınlıkta taşlar kullanılmasıdır. Aksi taktirde pimden sonra kenarda kalan mesafe az olacağı için mukavemet azalacaktır.
5 - DERZ UYGULAMASI
A. Doğal taşlarda dış mekanlarda minimum 2, maksimum 5 mm derz uygulaması yapılması özellikle yaz ve kış aylarında sıcaklık ve genleşme farklarına karşı faydalıdır.
i. Özellikle bazaltta derz uygulaması çok dikkatli yapılmalıdır. Bazaltın yüzeyinde değişik miktarlarda 1 mm çapında gözenek bulunmaktadır. Bu gözenekler bazaltta hemen hemen bütün yüzeyde vardır. Ama oranlarında değişiklik gösterir ve yüzeyde bazı sert dokuların bulunduğu noktalarda 1 mm gözenek bulunmaz
Bazalt derz dolgu işleminde yapılan en büyük hata, seramik uygulamalarında olduğu gibi derz dolgunun yüzeye komple serilip ardından çek pas ile temizlenmesidir. Bu durumda 1 mm`lik mikro gözenekler derz ile dolar ve bu da yüzeyde renk değişimine neden olur. Mikro gözeneklerin az olduğu ve olmadığı noktalarda, renk değişimi az olur veya olmaz. Bu da bazaltın yüzeyinde değişik tonlarda dalgalı ve lekeli gibi görünen bir doku oluşmasına neden olur.
ii. Bazaltta doğru derz uygulaması, bütün derzlerin dikkatlice taşırılmadan uygulanmasıdır. Taşan az miktarda derz en fazla 10 dakika içinde son derece ıslak bir sünger ile temizlenir. Bu sayede temiz bir yüzey elde edilir.
iii. Mümkünse çok yakın veya aynı renk bir derz uygulanır.
iv. Derz işlemi yapılacak alanda, derz boşluklarının kuru ve temiz olması önemlidir.
v. Derz dolgu işlemi montajda kullanılan yapıştırıcı donduktan sonra yapılmalıdır.
6 - TEMİZLİK VE BAKIM
A. Doğal taşların şantiye aşamasında temiz tutulması çok önemlidir. Eğer şantiye aşamasında dikkat edilmezse taş yüzeyinde temizlenmesi çok zor veya mümkün olmayan şantiye tozu, makine yağı veya boya lekeleri ile karşılaşabilirsiniz. Özellikle yer döşemesi uygulamaları yapılmadan, cepheler, kirlenmeye neden olabilecek diğer işlemler tamamlanmalıdır. Bazalt veya andezit taşının cepheden önce veya aynı anda uygulanması gerekirse, taşların kirlenmesini önleyecek tedbir alınmalıdır.
B. Bütün taşlarda olduğu gibi bazalt ve andezitte de belirli oranlarda gözeneklilik ve su emme vardır. Bunun sonucunda üzerlerinde uzun süre bekleyen yağları bir süre sonra içlerine çekerler. Bu nedenle üzerine yağ dökülmesi durumda bazalt veya andezitin yüzeyi fazla zaman geçmeden temizlenmelidir. Kısa zamanda temizlenen yağ lekelerinde klasik ev temizlik kimyasalları yeterli olacaktır. Eğer yağ çok uzun süre beklerse taşların yüzey temizliğinde kullanılan yüksek asitli özel kimyasalların dikkatli bir şekilde kullanılması gerekebilir. Taşın yağı emme oranı yüksek ise temizlenemeyebilir.
C. Buna karşı yağlanma riski çok fazla olan alanlarda koruyucu şeffaf koruyucu emprenye kimyasalları kullanılabilir. Ama bunların yer döşemesinde birkaç yıl ara ile yenilenmesi gerekir.
D. Bazaltın kimyasallara karşı dayanımı çok yüksektir. Ama yine yüksek asitli veya farklı yapıdaki kimyasalları kullanırken dikkatli olunması gerekir.
7 - DOĞAL TAŞ SEÇİMİ
Doğal taşların ve istenilen yüzeylerin, uygulanacakları alanlara göre doğru şekilde seçilmesi çok önemlidir. Mesela cila yüzey işlemli taşlar dış mekan yer döşemelerinde kayma riski nedeni ile önerilmez. Kayma riski nerede ise hiç olmayan mucartalı taşlar dişli ve sivri yapıları nedeni ile çocukların yoğun bir şekilde bulunduğu alanlarda önerilmez.
Ayrıca bazı mermer çeşitleri dış mekanlarda kullanılmazken sertliğinden ve dayanıklılığından dolayı bazalt ve granit çok fazla tercih edilir.
Hangi taşın ve de yüzey işleminin kullanılacağı taşın basınç dayanımı, su emme oranı veya TS EN 1341 gibi testlerde bulunan yüzey işlemine göre kayganlık seviyesine bakılarak karar verilebilir. Yanlış doğal taş veya yüzey işlem seçimi önemli sorunlara yol açabilir.
Araç trafiği olan bölgelerde taş kalınlıklarının yeterli olması çok önemlidir. Yoğun bir şekilde araç geçecek bölgelerde standart ebatlı kaldırım taşları uygulanamaz.
Yukarıda belirtilen hususlara dikkat edilmemesinden kaynaklanan veya bu dokümanda belirtilmeyen ama genel mantık ve bilimsel kullanım kurallarına aykırı olan uygulamalar yapılması durumunda oluşan sorunlarda firmamız Emre Taş ve Madencilik A.Ş. sorumlu değildir.
